Podcast
PRAKTYCZNIE O DRONACH
Ten podcast został stworzony dla Ciebie!
Znajdziesz tu praktyczną wiedzę o wykorzystaniu dronów w Twojej firmie.
Wstęp
Analiza ryzyka, bo o tym będzie dzisiejszy odcinek jest sposobem na wykonywanie specjalistycznych lotów, które coraz częściej znajdują zastosowanie w codziennej pracy firm z którymi jako Akademia UAV współpracujemy. Analiza ryzyka może dotyczyć np. ciężkich dronów transportowych, dronów rolniczych, stacji dokujących w których stacjonuje dron i wykonuje zaplanowane, cykliczne loty automatyczne np. do ochrony jakiegoś rozległego obiektu albo pomiarowe na terenie budowy. Analiza ryzyka potrzebna jest też wtedy, gdy np. mamy bezzałogowy samolot geodezyjny, dla którego 120m wysokości lotu nad gruntem to zdecydowanie za mało.
SORA - czym jest?
SORA – specific operations risk assesment, jest sposobem (metodologią) przeprowadzenia analizy ryzyka operacji z użyciem dronów. Dotyczy wyłącznie lotów w kategorii szczególnej i pozwala na dokładną ocenę i minimalizację ryzyka podczas wykonywania zaawansowanych operacji dronowych.
Cały proces analizy ryzyka SORA został opracowany przez organizację JARUS jako takie jednolite (niekoniecznie łatwe) narzędzie pozwalające na przeprowadzenie ustandaryzowanej oceny planowanych operacji BSP w kategorii szczególnej pod względem określenia ogólnego poziomu ryzyka. Proces ten został następnie dostosowany do przepisów europejskich przez organizację EASA.
Kategorie lotów bezzałogowych statków powietrznych
Ogólnie rzecz biorąc, wszystkie loty dronami, które odbywają się na podstawie europejskich przepisów, realizowane są na podstawie analizy ryzyka.
Przypomnijmy sobie podział na kategorie lotów z których możemy korzystać wraz z ich charakterystyką:
- Kategoria otwarta – loty niskiego ryzyka
- Kategoria szczególna – loty średniego ryzyka
- Kategoria certyfikowana – loty o najwyższym ryzyku
Kategoria otwarta
W przypadku kategorii otwartej, ktoś za nas wykonał analizę ryzyka z której okazało się, że np. żeby latać dronem z klasą C1, wyłącznie w zasięgu wzroku i nie wyżej niż 120 m nad ziemią, to wystarczy jedynie zrobić rejestrację jako operator, oznaczyć drona tym numerem operatora, zrobić podstawowe szkolenie A1/A3. Bo dron jest na tyle lekki, że nawet w przypadku awarii i upadku, nie zrobi poważnych szkód. Ograniczeniem jest latanie nad zgromadzeniami osób, ale to zapewne pamiętacie. Jeśli nie, to odsyłam do odcinka 6 podcastu, gdzie w szczegółach omawiam zasady obowiązujące w kategorii otwartej.
Kategoria szczególna
Jeśli nasze loty nie wpasowują się w ramy kategorii otwartej, czeka na nas kategoria szczególna. Tutaj też mamy wsparcie i ktoś za nas oszacował ryzyko naszych lotów i to co wyszło spisał w formie scenariuszy standardowych (STS) oraz predefiniowanych analiz ryzyka, tzw. PDRA. Dla uproszczenia, scenariusze standardowe określają ramy dla naszych lotów, bez konieczności indywidualnego opracowania analizy ryzyka. Wspólnym mianownikiem wszystkich scenariuszy standardowych jest wysokość lotu – nie wyżej niż 120 m nad terenem i masa drona, która nie może przekroczyć 25 kg, ale też scenariusze nie przewidują możliwości np. wykonywania automatycznych misji zdalnych, czyli takich gdzie pilot jest w innym miejscu niż dron.
I znowu zasady kategorii szczególnej są zbyt obszerne, żeby zmieścić je w jednym odcinku razem z omówieniem procedury wykonania analizy ryzyka, więc dla wszystkich, którzy nie mieli okazji słuchać 7 odcinka tego podcastu o kategorii szczególnej.
Kiedy trzebay wykonać analizę ryzyka SORA?:
Analiza ryzyka SORA staje się wymagana w przypadku operacji dronowych, które wykraczają poza tzw. operacje o średnim ryzyku, określone w scenariuszach standardowych (STS). Dotyczy to głównie operacji ciężkimi dronami, powyżej 25 kg albo automatycznych lotów poza zasięgiem wzroku (BVLOS) gdzie ryzyko w głównej mierze dla osób ale i mienia jest znacznie większe niż w przypadku lotów na podstawie scenariuszy standardowych.
Jak przeprowadzić proces analizy ryzyka SORA?
Proces SORA został podzielony na 10 etapów.
Żeby dzisiejszy odcinek nie był czysto teoretycznym, to opowiem Wam to na konkretnym przykładzie. Być może pomoże Wam to podejść do planowania przeprowadzenia takiej analizy ryzyka. Jako Akademia UAV pomagaliśmy naszemu Klientowi uzyskać zezwolenie na operację ciężkim dronem transportowym. Na ten moment nie będę wchodził w szczegóły, za kilka dni podzielimy się większą ilością informacji na naszej stronie i na LinkedIn. Wiedzieliśmy, że Klient chce wykonać lot konkretnym dronem o wadze przekraczającej 25kg, więc lot w kategorii otwartej ani w żadnym z opublikowanych scenariuszy standardowych nie wchodził w grę.
W pierwszej kolejności musieliśmy ustalić planowane miejsce lotu. Gdy zostało określone przystąpiliśmy do naszej pracy.
Ground Risk Class - GRC
Zaczynamy zawsze od określenia ryzyka naziemnego, czyli parametru GRC które jest skrótem od Ground Risk Class. Ryzyko naziemne jest związane z ryzykiem dla ludzi, budynków albo infrastruktury krytycznej w przypadku uderzenia drona. GRC jest określane na podstawie:
- gęstości zaludnienia ;
- rodzaj operacji (w zasiegu wzroku VLOS czy poza zasięgiem wzroku – BVLOS)
- rozmiaru drona;
- zastosowanych ewentualnych środków łagodzących (tu najczęściej mówimy o wykorzystaniu spadochronu).
Do właściwego ustalenia parametru GRC potrzebne jest też obliczenie energii kinetycznej drona. Energię kinetyczną możemy policzyć znając masę startową drona i prędkość z jaką będzie się poruszał.
Znając energię kinetyczną, masę i znając wymiary drona z tabeli odczytujemy parametr GRC.
W naszym przypadku, planowaliśmy lot BVLOS nad terenem słabo zaludnionym i GRC wyszedł nam 5, co było dla nas ok. Ale w niektórych przypadkach obliczony GRC może być tak wysoki, że aby w ogóle można było myśleć o realizacji lotu na takich warunkach potrzebne będą takie środki ograniczające ryzyko, których operator nie będzie w stanie spełnić.
W takim przypadku, żeby obniżyć GRC mamy dwie możliwości:
1. Zmienić ogólną koncepcję operacji CONOPS (np. zmienić drona, zmienić warunki lotu np. na lot w zasięgu wzroku, może lot na mniejszej wysokości, może zmienić środowisko przelotu np. na obszar mniej zaludniony), lub
2. Zaplanować / wdrożyć odpowiednie strategie łagodzenia skutków. Co to oznacza? Możemy zaplanować wykorzystanie takich środków, metod i cech drona albo misji, które mogę pozytywnie wpłynąć na ostateczną wartość GRC. Te środki, metody i cechy pozwalają obniżyć rzeczywistą wartość ryzyka na ziemi. Przykładem takiego rozwiązania może być spadochron ratunkowy dla BSP, którego zastosowanie jest elementem działania w sytuacji awaryjnej, czyli ERP.
I teraz uwaga. W przypadku, gdy wartość finalna GRC przekracza 7 metodyka SORA nie może być stosowana, a operacja powinna zostać zakwalifikowana do kategorii certyfikowanej.
Air Risk Class - ARC
Określamy w ten sposób jakie jest ryzyko ewentualnej kolizji drona podczas naszej misji z jakimkolwiek załogowym ruchem. Rozróżnione zostały 4 klasy ryzyka kolizji w ruchu powietrznym: ARC-a jest ogólnie definiowane jako przestrzeń, której w zasadzie nie występuje ryzyko kolizji ze statkiem załogowym. Nie są konieczne żadne dodatkowe działania obniżające to ryzyko. ARC-b, ARC-c oraz ARC-d są generalnie definiowane jako przestrzenie, w których występuje podwyższone ryzyko kolizji pomiędzy BSP a statkiem załogowym.
W naszym przypadku lataliśmy w przestrzeni klasy G, był tam obszar działalności lotniska aeroklubowego, więc wyszedł nam ARC-b.
SAIL
Parametr SAIL łączy ryzyko GRC z ryzykiem ARC i pozwala zdefiniować wymagania wobec operacji.
Pionowo w kolumnie mamy parametr GRC od 1 do 7. A poziomo w wierszu mamy ARC a,b,c,d. Przyporządkowujemy finalne GRC do naszego ARC. W naszym przypadku po obniżeniu GRC wyszedł SAIL II.
SAIL jest takim parametrem, który określa poziom kontroli nad bezpieczeństwem danej misji.
Mając ustalony SAIL, idziemy do 8 kroku SORA, czyli do Identyfikacji celów bezpieczeństwa na poziomie operacyjnym tzw. OSO (Operational Safety Objectives).
OSO są taka listą działań dla danego poziomu SAIL. I w zależności właśnie od SAIL niektóre są opcjonalne, inne rekomendowane. Jednym z OSO są np. kompetencje personelu. Obowiązkiem operatora, czyli firmy starającej się o uzyskanie zezwolenia na operację w kategorii szczególnej jest zapewnienie takich pilotów, których kwalifikacje pozwalają na wykonanie misji według parametrów określonych w koncepcji operacji.
Kolejny etap procesu SORA, już 9, to zagadnienia dotyczące obszaru przyległego/przestrzeni powietrznej. Celem tej części jest odniesienie się do ryzyka, jakie stwarza utrata kontroli nad operacją, skutkująca naruszeniem przyległych obszarów na ziemi albo sąsiadującej przestrzeni powietrznej.
W celu możliwie precyzyjnego określenia wielkości obszaru przyległego i przyległej przestrzeni powietrznej operator powinien uwzględnić:
– Czy jakakolwiek prawdopodobna awaria może doprowadzić do wykroczenia poza zakładany obszar operacyjny ?
– Czy cechy konstrukcyjne i instalacyjne gwarantują utrzymanie operacji w założonym obszarze operacyjnym ?
– Czy istnieje szczególne ryzyko, które może doprowadzić do wykroczenia poza zakładany obszar operacyjny ?
W ten sposób doszliśmy do końca, gdy mamy już kompletną dokumentację, która pozwala na uzupełnienie matrycy zgodności dla etapu 10, czyli kompleksowe portfolio bezpieczeństwa.
Mając tak opracowaną analizę ryzyka złożyliśmy ją wraz z wnioskiem o zezwolenie na operację i po około 20 dniach otrzymaliśmy zezwolenie.
Ile trwa opracowanie analizy ryzyka SORA?
Jeśli zastanawiacie się ile trwa opracowanie takiej dokumentacji, to w naszym przypadku zajęło nam to około 3 tygodni. I co ważne był to lot ciężkim dronem w wymagającym terenie.
Licząc czas potrzebny na przygotowanie dokumentacji, złożenie wniosku, jego analizę, ewentualne poprawki, bezpiecznie jest zakładać 2 miesiące na cały proces.
Podsumowanie
- SORA to proces wykonania analizy ryzyka, gdy parametry Waszego lotu wychodzą poza ramy kategorii otwartej i dostępnych scenariuszy standardowych oraz predefiniowanej analizy ryzyka w kategorii szczególnej.
- Ważne jest, żeby operatorzy dronów byli świadomi, kiedy analiza SORA jest wymagana. Liczę na to, że ten podcast pomoże w tym elemencie.
- Przytoczony przykład mam nadzieję pokazał Wam, że wykonanie lotu zgodnie z przepisami, dronem innym niż typowe, lekkie drony z kamerą jest możliwe.
- Ważne jest, żeby do przeprowadzenia analizy ryzyka podejść rzeczowo. Możecie to zrobić samodzielnie, stosując dostępne w sieci materiały doradcze, lub skorzystać z naszej pomocy.
- Pamiętajcie, że każda operacja jest inna i wymaga indywidualnego podejścia do analizy ryzyka. Najprawdopodobniej nie da się przygotować jakiegoś szablonu, gdzie po zmianie numeru operatora na własny, otrzymamy gotowy dokument, adekwatny do naszej misji. Być może się mylę, ale na dzień nagrywania tego podcastu, ja takiej możliwości nie widzę.
Praktyczne porady dla operatorów dronów:
- Przede wszystkim, zawsze zaczynaj od zrozumienia kontekstu operacji – gdzie, kiedy i jak zamierzasz latać. Im lepiej rozumiesz otoczenie operacyjne, tym łatwiej będzie ci zidentyfikować potencjalne ryzyka.
- Dbaj o poziom wyszkolenia personelu. Wiedza i umiejętności to klucz do skutecznego reagowania na ewentualne problemy, które mogą pojawić się podczas operacji.
- Współpracuj z organami nadzoru lotniczego.
- Korzystaj z dostępnych narzędzi i oprogramowania wspomagającego analizę SORA.
Pamiętaj, że SORA to nie tylko formalność. To narzędzie, które realnie może zwiększyć bezpieczeństwo twoich operacji i pomóc ci uniknąć potencjalnych problemów
